To "πειραγμένο" βιολογικό μου ρολόϊ

Σήμερα, 1η Ιουλίου 2008, άνοιξα τα μάτια μου στις 6:00 το πρωί! Μα ακριβώς στις 6!!! Χωρίς ξυπνητήρι (έχω μέρες να ακούσω τον χτύπο του--μάλλον κείτεται κάπου στα "περίχωρα" του κρεβατιού) και χωρίς κάποιον ήχο ή άλλο εξωτερικό ερέθισμα. Επίσης, ενώ συνήθως δεν θυμάμαι τα όνειρά μου, σήμερα θυμάμαι όχι ένα, αλλά δύο (!!!) παρακαλώ... Και τα δύο όνειρα σχετίζονται με τις πράξεις του "ένδοξου" παρελθόντος. Αλλά δεν είναι τα όνειρα που με προβληματίζουν. Αυτά με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αποτελούν "δεδομένα" και δεν χρειάζονται ανάλυση. Εκείνο που με έχει τελείως αποδιοργανώσει είναι η δυνατότητά μου να αποκτήσω ένα "σταθερό" ωράριο ύπνου. Το μυαλό μου είτε "τρέχει" με ιλιγγιώδεις ταχύτητες ή παραμένει αδρανές σε εξωτερικά ή εσωτερικά ερεθίσματα. Με άλλα λόγια, η εγκεφαλική υπερλειτουργία διαδέχεται την πλήρη αδράνεια και τούμπαλιν.

Αυτή η άστατη--αλλά σταθερή--κατάσταση (τη βιώνω τους τελευταίους 3-4 μήνες) με έχει φέρει σε δύσκολη θέση. Δεν μπορώ να βάλω σε "σειρά" τις σκέψεις μου, αναμοχλεύω παλιές ιστορίες, χαίρομαι ή λυπάμαι χωρίς προφανές λόγο, ενώ ο ύπνος μου έχει κυριολεκτικά χάσει την πρότερη ικανότητά του να με ξεκουράζει και να με αναζωογονεί. Ελέγχω το πρόγραμμά μου και ενώ τα πράγματα, είναι αλήθεια, έχουν αλλάξει αρκετά από πέρυσι, καθώς από τα μέσα Μαρτίου δουλεύω από το σπίτι μου (ιδανική κατάσταση θα σκεφτείτε, αλλά δυστυχώς δεν είναι έτσι...), εξακολουθώ να είμαι απασχολημένο με τα "εργασιακά" θέματα και να δουλεύω σε συνεχόμενους ρυθμούς. Είναι κι αυτό μια εξήγηση. Το ότι βρίσκομαι στο σπίτι μου και ο υπολογιστής μου είναι ανοιχτός καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας / και της νύχτας, δεν μου αφήνει περιθώρια να "αφήσω" τη δουλειά στο γραφείο, αλλά την "κουβαλάω" μαζί μου συνεχώς. Το θετικό είναι ότι δεν είναι ανάγκη να ντύνομαι κάθε πρωί και να τρέχω πανικόβλητο σε κάποιο γραφείο, ότι μπορώ να καπνίζω όποτε μου κάνει κέφι (στους εργασιακούς χώρους απαγορεύεται αυστηρά το κάπνισμα), ότι μπορώ να πηγαίνω τουαλέτα όποτε μου καπνίσει, να σταματώ για να μαγειρέψω ή να παρακολουθήσω ειδήσεις, κτλ. Γενικώς εάν δεν υπήρχαν κάποια "οικονομικής" φύσεως δυσκολίες θα έλεγα ότι το συγκεκριμένο σύστημα είναι όνειρο... Αλλά, τότε γιατί δεν έχω ύπνο, ή τον συναντώ σε τελείως ακατάλληλες ώρες;

Έχω απλώς καταλήξει στο συμπέρασμα ότι βιολογικό ρολογάκι μου τα' χει ελαφρώς "παίξει!"

Ειδικά τις τελευταίες (αρκετές) εβδομάδες περνάω τις νυχτερινές ώρες διαβάζοντας βιβλία ή τα online ειδησιογραφικά πρακτορεία, παρακολουθώντας ειδήσεις, ταινίες, εκπομπές, σειρές, μιλώντας με φίλους / φίλες στην Ελλάδα, ή αλλού (που για εκείνους έχει ήδη ξημερώσει και σαν καλά παιδιά βρίσκονται στις δουλειές τους), κτλ. Γενικώς δεν κοιμάμαι όταν η πόλη ησυχάζει. Όταν ξημερώσει, πρέπει να δουλέψω, οπότε αγκαλιάζω το φραπέ στο γιγάντιο ποτήρι / βάζο που διαθέτω, και ξεκινάω τις επαγγελματικές επαφές μέσω email ή τηλεφωνικών συνομιλιών. Και όταν μετά τις 6-7 το απόγευμα φάω, λόγω υψηλών επιπέδου σακχάρου στο αίμα (το 'χω διασταυρώσει με φίλο γιατρό) έρχεται ο Μορφέας και με παίρνει μέχρι τις 12-1 το βράδυ (στις καλύτερες περιπτώσεις) όπου και πάλι ανοίγω τα μάτια μου και ο κύκλος της ζωής συνεχίζεται... Άλλες πάλι φορές περνάνε και 2 μέρες που είμαι ξύπνιο σερί και τότε πάλι ο ύπνος έρχεται μόνο για λίγες ώρες (4-6) και είμαι πάλι όρθιο με άγνωστες συνέπειες σε εμένα το ίδιο και τους συνανθρώπους μου! :-)

Χμ... Δεν έχω ιδέα τι άλλο πρέπει να σκαρφιστώ, εκτός από το να καθυστερώ τον Μορφέα (όπως έκανα και χθές) προκειμένου να κοιμάμαι πιο αργά (χθες τον "πήρα" κατά τις 11:30 μ.μ.) ώστε να ανοίξω τα μάτια μου σε μια πιο "φυσιολογική" ώρα, μιας και δε δουλεύω νυχτοφύλακας οπότε να κερδίζω τουλάχιστον το ψωμί μου από την ικανότητά μου να κουράζομαι πιο δύσκολα σε σχέση με άλλους οργανισμούς...

Για τους περίεργους, σαν εμένα, εδώ μπορείτε να διαβάσετε τί είναι το βιολογικό ρολόϊ.

Τι είναι το βιολογικό ρολόϊ;

Το βιολογικό ρολόϊ είναι συνδεδεμένο με τον κιρκαδικό ρυθμό, ο οποίος αποτελεί περίπου τον 24-ωρο κύκλο των φυσιολογικών διεργασιών των έμβιων όντων, συμπεριλαμβανομένων φυτών, ζώων, μυκητών και κυανοβακτηρίων. Ο όρος "κιρκαδικός" προέρχεται από τις Λατινικές λέξεις "περίπου" και "πεθαίνει η ημέρα" που κυριολεκτικά σημαίνει "για μια ημέρα." Η επίσημη μελέτη των βιολογικών χρονικών ρυθμών, όπως η καθημερινή, η εβδομαδιαία, η εποχιακή και η ετήσια ονομάζεται χρονοβιολογία (chronobiology).

Υπό την αυστηρή έννοια, οι κιρκαδικοί ρυθμοί δημιουργούνται ενδογενώς, αν και μπορεί να διαφοροποιούνται από εξωγενείς παράγοντες, όπως η θερμοκρασία και το ηλιακό φως. Η πρώτη ενδογενούς κιρκαδική ταλάντωση παρατηρήθηκε στα 1700 από την γαλλίδα επιστήμονα Jean-Jacques d'Ortous de Mairan που πρόσεξε ότι οι είκοσι τέσσερις ώρες εξελίξης στην κίνηση των φύλλων των φυτών συνεχίστηκε ακόμα και όταν αυτά είχαν απομονωθεί από εξωτερικά ερεθίσματα. Οι κιρκαδικοί ρυθμοί μπορούν να καθοριστούν με βάση τρία κριτήρια:

- Ο ρυθμός παραμένει σε σταθερές συνθήκες (για παράδειγμα συνεχές σκοτάδι) με διάρκεια περίπου 24 ώρες
- Η περίοδος του ρυθμού μπορεί να επαναπροσδιοριστεί από έκθεση στο φως ή το σκοτάδι
- Ο ρυθμός είναι θερμικά εξαρτημένος, με την έννοια ότι προχωρά με τον ίδιο ρυθμό μέσα σε ένα εύρος θερμοκρασιών

Οι Κιρκαδικοί ρυθμοί είναι σημαντικοί για τον καθορισμό του ύπνου και των διατροφικών συνηθειών όλων των ζώων, συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπων. Υπάρχουν σαφή πρότυπα της δραστηριότητας των εγκεφαλικών κυμάτων , των ορμονικών παραγωγών, της κυτταρικής ανάπλασης και άλλων βιολογικών δραστηριοτήτων που συνδέονται με αυτό τον ημερήσιο κύκλο.

Ο ρυθμός είναι συνδεδεμένος με τον κύκλο του φωτός και του σκοταδιού. Τα ζώα που εκτρέφονται σε πλήρες σκότος για μεγάλα χρονικά διαστήματα, τελικά λειτουργούν με έναν "ελεύθερα τρέχοντα" ρυθμό. Κάθε "ημέρα" του κύκλου του ύπνου τους οδηγείται πίσω ή μπροστά (ανάλογα με το κατά πόσον η ενδογενής περίοδος είναι μεγαλύτερη ή μικρότερη από 24 ώρες. Οι περιβαλλοντικές επιρροές σε κάθε ημέρα επαναφοράς των ρυθμών αποκαλούνται Zeitgebers (από τα γερμανικά, που κυριολεκτικά σημαίνει "Χρονοδότες" - "Time Givers").

Οι οργανισμοί με ελεύθερη λειτουργία εξακολουθούν να έχουν μια ενοποιημένη σειρά του κύκλου ύπνου-ξύπνιου σε ένα περιβάλλον που προστατεύεται από τα εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά ο ρυθμός δεν είναι "εκπαιδευμένος" και μπορεί να είναι εκτός φάσης με άλλα κιρκαδικού, ή ultradian, ρυθμών όπως η θερμοκρασία και η πέψη. Σχετικές έρευνες επηρέασαν το σχεδιασμό του περιβάλλοντος των διαστημικών οχήματων, και οδήγησαν τους επιστήμονες να κατασκευάσουν περιβάλλοντα που μιμούνται τον κύκλο του φωτός και του σκοταδιού, καθώς τα συγκεκριμένα περιβάλλοντα έχει αποδειχθεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμα για τους αστροναύτες.

Το κιρκαδικό "ρολόι" στα θηλαστικά βρίσκεται στο suprachiasmatic πυρήνα (SCN), μια διακεκριμένη ομάδα κυττάρων που βρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου. Η καταστροφή του SCN έχει ως αποτελέσματα την πλήρη απουσία ενός τακτικού ρυθμού. Το SCN λαμβάνει πληροφορίες σχετικά με το φωτισμό του περιβάλλοντος μέσα από τα μάτια.

Φαίνεται ότι ο SCN πυρήνας λαμβάνει τις πληροφορίες την ημέρα από το μήκος του αμφιβληστροειδούς. Κατόπιν ερμηνεύει τις πληροφορίες και αυτό περνά στην επίφυση (μια δομή του εγκεφάλου που μοιάζει με μπιζέλι και βρίσκεται στον επιθάλαμο), η οποία στη συνέχεια εκρίνει την ορμόνη μελατονίνη ως απάντηση. Η έκκριση μελατονίνης φτάνει στο πιο έντονο στάδιό της κατά τη διάρκεια της νύχτας και είναι χαμηλότερη κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Πρόσφατα, προέκυψαν αποδεικτικά στοιχεία ότι ο κιρκαδικός ρυθμός έχει βρεθεί σε πολλά άλλα κύτταρα του σώματος εκτός του SCN πυρήνα ή "master clock". Επιπλέον, το ήπαρ, για παράδειγμα, φαίνεται να ανταποκρίνεται στη διατροφή και όχι στο φως. Κύτταρα από πολλά μέρη του σώματος φαίνεται να έχουν "ελεύθερους" ρυθμούς.

Η αναστάτωση στους κιρκαδικούς ρυθμούς έχει συνήθως αρνητικές επιπτώσεις σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Πολλοί ταξιδιώτες έχουν βιώσει την γνωστή κατάσταση ως "jet lag," συνδεδεμένη με συμπτώματα όπως η κόπωση, ο αποπροσανατολισμός και οι αϋπνία.